چگونه یک کلاس منظمی داشته باشیم؟

ایجاد یک محیط منظم و آرام بستر مناسبی را برای فعالیت های گوناگون فراهم می آورد، برقراری نظم و انضباط در کلاس بدین معناست که معلم، خود و فراگیرندگان خود را برآن دارد تا به قوانین موجود احترام بگذارند و درچارچوب شیوهِ آموزشی اتخاذ شده و برنامه آموزشی از پیش آماده شده حرکت کنند و هر نوع تغییر در قوانین، برنامه و شیوهِ آموزشی و فعالیت های دیگر با هماهنگی قبلی انجام شود.

برای نیل به این مهم، از ناحیهِ خود شما لازم است تا نکات چندی مورد توجه قرار گیرد. از جمله آن که پس از اعلام روش و برنامه آموزشی در نظر گرفته شده و همچنین قوانین و مقررات کلاس از حاشیه روی نادیده گرفتن آن بر حذر بوده و از بدقولی روی گردان باشید. غیبت ها و تأخیرهای خود را به حداقل برسانید و در صورت وقوع ناخواستهِ آنها به ذکر دلایل روشن و کوتاه برای کلاس بپردازید. بی نظمی، سستی و تنبلی معلم باعث کاهلی و بی نظمی فراگیرندگان نیز می شود و مقید و منظم بودن معلم، آنها را نیز به حفظ نظم وا می دارد.

از سوی دیگر بعنوان یکی از روش های کنترل و اعمال نظم در کلاس لازم است تا به حضور بچه ها در کلاس احترام بگذارید و غیبت و تأخیر آنها را کنترل کنید و به نحو مناسبی آن را پیگیری نمایید.

همچنین حتی الامکان بعد از شروع دورهِ آموزشی از تغییر زمان کلاس و یا روش کلی تدریس خود خودداری کنید و چنانچه واقعاً انجام تغییراتی را ضروری احساس نمودید این اقدام را با اعلام به کل کلاس و با دادن آگاهی قبلی به فراگیرندگان صورت دهید و بدین ترتیب کمک کنید تا فراگیرندگان، خود را با وضعیت جدید تطبیق دهند.

تغییر مکرر شیوه و برنامهِ کلاس باعث سردرگمی فراگیرندگان خواهد شد.

از جمله شیوه های کنترلی که برای حفظ نظم مورد استفاده قرار می گیرند می توان از ابزارهایی همچون تشویق، تنبیه، اعطای نمره و تغییر نوع برخورد و امثال آن نام برد که به منظور برقراری نظم و انظباط به خدمت گرفته می شوند.

● عوامل بیرونی برهم زننده نظم کلاس

بی شک هر معلمی تمام سعی خود را برای ایجاد یک نظم منطقی در کلاس بکار می بندد. اما علیرغم این تلاش پیگیر، عوامل زیادی نیز در داخل، یا خارج از کلاس برای مخدوش کردن نظم کلاش ظاهر می شوند که او ناگزیر باید با آنها مقابله کند.

خارج از محیط کلاس عوامل زیادی وجود دارند که برهم زنندهِ نظم موجود می باشند و موجب پراکندگی ذهنی افراد کلاس و اختلال در کار آموزش می گردند. کنترل برخی از آنها به کلی از اختیار شما خارج است و چاره ای جز تلاش برای تطبیق مناسب آن را ندارید.

اگر در حین درس صدای بلندگوی یک خرده فروش در خیابان مجاور مدرسه، یا صدای بلندگوی داخل ساختمان مدرسه که بی موقع بلند شود، باعث پریشانی حواس شاگردان کلاس گردد؛ در این صورت شما چه انجام می دهید؟ گاهی اوقات، قطع ناگهانی برق کلاس، صدای نافذ هواپیمایی در آسمان شهر، یا صدای ضربه توپ بچه های حیاط به پنجرهِ کلاس، یا صدای مداوم گربه یا کلاغی که در بیرون از کلاس دچار مشکل شده، یا حتی گفتگو و سروصدا و همهمهِ بلند عده ای در بیرون از کلاس و مواردی از این قبیل نیز، براحتی جو آرام کلاس را متشنج می سازند. پیش بینی این قبیل مسائل غالباً مشکل است و نحوهِ برخورد با آن مشکل تر وبه نظر می رسد که داشتن صبروحوصله و برخورداری از سعهِ صدر، در برخورد با این عوامل بسیار کمک کننده باشد، در داخل محیط آموزشگاه یا مدرسه، شاید توان شما در مقابله با عوامل بیرونی برهم زنندهِ نظم کلاس بیشتر باشد. در هر حال از آنجا که پیش بینی یا کنترل چنین مواردی گاهاً غیرممکن به نظر می رسد لذا آنچه مهم است این است که شما در تمام طول کلاس با بکار بستن زیرکی و مهارت خود توجه و تمرکز فراگیرندگان را به درس حفظ کنید.

اگر هنگام ارائه درس در کلاس و در حالی که توجه و تمرکز فراگیرندگان را به موضوع درس جلب کرده اید، ناگهان یکی از شاگردان یا یکی از مسئولان واحد آموزشی در کلاس را بزند و برای موضوع خاصی وارد کلاس شود، یا شاگرد یا شاگردانی را از کلاس فرا بخواند چه می کنید؟ در چنین مواقعی بهتر است ابتدا با آرامش و ضمن حفظ احترام، را بپذیرید. سپس پس از پایان قضیه، بلافاصله برای جلب مجدد تمرکز فراگیرندگان، قدری از درس را که ارائه کرده بودید خلاصه وار تکرار کنید و مجدداً کار تدریس را از سربگیرید. توجه داشته باشید که از کوره در رفتن و بیان اعتراض آمیزی از قبیل <رشتهِ کلام گسست>، یا <اصلاً چه داشتیم می گفتیم؟> و امثال آن صحیح نیست به هر مقدار که قضیهِ مزاحمت را پر و بال دهید، موفقیت شما در جلب دوبارهِ توجه فراگیرندگان تضعیف می شود.

● عوامل درونی برهم زننده نظم کلاس

از جملهِ عوامل درونی برهم زننده نظم کلاس به عنوان مثال می توان از حوادثی که ناشی از وسایل و تجهیزات درون کلاس است نام برد. مواردی از قبیل ترکیدن لامپ یا صدای صندلی شکسته، افتادن کیف و یا وسیله ای در کلاس و امثال آن براحتی می تواند نظم کلاس را مختل کند که در جهت رفع مشکل برای هر مورد به تناسب اقدام می نمایید.

گروه دیگری از عوامل، مربوط به بی نظمی و یا تصور برخی از شاگردان در کلاس است. در مورد گروه سوم، گاهی کمک به دانش آموز در غلبه برموانع و مشکلاتی که برای انجام تکالیف و انتظارات شما و یا شرکت در بحث کلاس پیش روی او قرار گرفته است، باعث پایان بی توجهی و برقراری او می شود، گاهی وقتی فراگیرندهِ کسل و کم توجهی را به حیاط مدرسه می فرستید تا آبی به صورت بزند و برگردد. با دادن فرصت و انگیزهِ دوباره او را برای همراهی بهتر با کلاس آماده می سازید.

در مواقع بروز موارد شدیدتر بی نظمی، اعمال مهارتهای انظباطی از سوی معلم جهت کنترل شاگردان، تعیین کننده و اثر بخش خواهد بود. از جملهِ این مهارتها، می توان به <توبیخ> فرد خاطی بعنوان مهارتی برای حفظ نظم در کلاس اشاره کرد. البته <توبیخ> باید ظریف، روشن و متناسب باشد و در طی آن نوع انحراف و رفتار مناسب جایگزین برای آن، به روشنی و با قاطعیت همراه با حفظ احترام بیان شود.

از سوی دیگر پیگری دستورات و توبیخ های بکار گرفته شده نیز مسأله مهم و ضرورتی انکار ناپذیر است و واکنش بهتری را نیز به همراه دارد، در غیر این صورت دستورات نادیده انگاشته خواهند شد بهتر است توبیخ ها و فرامین اعلام شده برکار و وظیفهِ شاگردان متمرکز باشند و مثلاً به جای عبارت <توجه کن! به من گوش بده> از عبارت <توجه کن! به درس گوش بده> استفاده نمایید.

 گاهی ممکن است تکرار بی نظمی و شرارت به اندازه ای باشد که صحبت و نصیحت و حتی توبیخ و تذکر نه تنها غیر مفید و بی اثر باشند، بلکه در مواردی مضر و مخرب نیز شناخته می شوند. شناخت درجهِ بی نظمی و بروز عکس العمل متناسب با آن، مهارتی ظریف است که معلم در سایهِ مطالعات و تجربیات خود به این مهم نائل خواهد شد.