زنبور عسل - موم - ژل رویال - زهر - عسلک - شهد - بره موم

 عسل، عسلک، بره موم، ژله رویال، شهد، موم، زهر زنبور عسل

زنبور جانوری متعلق به دسته حشرات و از راسته نازک‌بالان است. در جهان حدود ۲۰٬۰۰۰ گونه زنبور وجود دارد.زنبورها گردهٔ گلها را جمع‌آوری می‌کنند. این حشره را در همه جای دنیا بجز قطب جنوب میتوان یافت.
زندگی زنبورها  

برخی از زنبورها زندگی اجتماعی دارند. این به آن معنی است که آنها در گروه‌های سازمان یافته زندگی میکنند. زنبور عسل گونه‌ای از زنبورها است که زندگی اجتماعی دارد. زنبورهای عسل در محلی بنام کندو زندگی میکنند.

سه نوع زنبور در کلونی زنبورها وجود دارد. زنبور ملکه بخاطر اینکه تخم‌گذاری می‌کند اصلی‌ترین و مهمترین زنبور کندو میباشد. تنها زنبور ملکه هست که با نیشش میتواند زنبورهای ملکهٔ دیگر را نیش بزند. زنبور ملکه معمولاً مادر زنبورهای کارگر است. وقتی که زنبور ملکه جوان است، از شیرهٔ مخصوصی تغذیه میکند. زنبورهای کارگر هم مانند زنبور ملکه ماده هستند و وظیفهٔ آنها جمع‌آوری گرده از گلها و محافظت از کندو میباشد. نوع سوم نیز زنبورهای نر هستند که تنها کارشان بارور کردن زنبور ملکه است. 

بدن 

  کالبد شناسی زنبور عسلهمانند دیگر حشرات بدن زنبور را میتوان به سه قسمت تقسیم‌بندی کرد: سر، سینه (قسمت میانی) و شکم (که در پشت قرار دارد.) همچنین مانند سایر حشرات زنبورها دارای ۳ جفت پا و ۲ جفت بال هستند. اکثر زنبورها بدنشان پر از کرک است و رنگ بدنشان زرد و سیاه یا نارنجی و سیاه است. بسیاری از زنبورها دارای نیش هستند که در انتهای بدنشان وجود دارد. اگر این حشرات بترسند و یا گیج یا عصبانی شوند، از نیششان استفاده میکنند. پس از اینکه یک زنبور کارگر نیش می‌زند پس از مدت کوتاهی می‌میرد، ولی زنبورهای دیگر و همچنین زنبورهای وحشی میتوانند بارها نیش بزنند. بعضی از مردم به نیش زنبور بسیار حساسند و حتی گاهی نیش زنبور باعث مرگ آنها نیز میشود.

پرواز زنبورها  

زنبوری در حال پرواز که گرده‌ای را نیز با خود حمل می‌کند.در سال ۱۹۳۴ شخصی بنام ام.ماگنان در فرانسه کتابی به نام Le vol des insectes را نوشت و در آن مطرح نمود که پرواز این حشرات با محاسبات علمی نمیتوان توضیح داد زیرا نسبت بال به بدنشان بسیار کوچک است و این حشرات بر اساس پسار نمیتوانند پرواز کنند. شخص دیگری نیز بنام آندره لاگو به طور عملی این فرض را امتحان نمود و نتایج بررسی نیز نشان میداد این حشرات نباید توان پرواز داشته باشند.این تصور در واقع تصور غلطی بود، زیرا پرواز این حشرات نقیض قانون پسار در گازها است ولی پرواز این حشرات را میتوان با قوانین مکانیکی توضیح داد، همانطور که بالگردها نیز با این قوانین به پرواز در می‌آیند.

در سال ۲۰۰۵ مایکل دیکینسون و همکاران او با کمک دوربین‌های فیلمبرداری سریع از پرواز زنبور عسل فیلمبرداری کردند. آنها سرعت بال زدن زنبور را ۲۳۰ بار در ثانیه تخمین زدند.

زنبورها و انسانها  زنبورها چهرهٔ شاخصی در اساطیر داشتند و به عنوان الگویی برای جامعهٔ بشری بودند. به عنوان مثال در عهد باستان در خاور نزدیک، این حشره به عنوان پلی به عالم اموات شناخته میشده و در تزیین مقبره‌ها طرح این حشره استفاده میشده است.

با وجود اینکه این حشرات نیش دردناکی دارند ولی از جایگاه بالایی نزد انسانها برخوردار هستند. دلیل این جایگاه به احتمال زیاد بخاطر سودمندی در گرده‌افشانی و تولید عسل و همچنین شهرت آنها به عنوان موجودی کوشا میباشد. این حشره به طور منظم در تبلیغات برای اجناس بکار گرفته میشود.

 
لارو زنبور عسل به عنوان غذا در جاوه.اگرچه نیش زنبور برای افرادی که حساسیت دارند میتواند مرگبار باشد، تقریباً تمامی گونه‌های زنبور غیر تهاجمی بوده و اگر انسانها با آنها کاری نداشته باشند، هرگز نیش نخواهند زد. اغلب انسانها برای زنبورها هستند و با آلوده کردن محیط زیست آنها به مواد سمی به آنها آسیب میرسانند.

در اندونزی لارو زنبور عسل را با برنج میخورند. به این صورت که با نارگیل رنده شده مخلوط و سپس در برگ موز پیچیده و در بخار آب می‌پزند.

ژل رویال

ژل رویال یا شاه انگبین  که از غدد مغذی  کارگران جوان ترشح میشود دارای مقادیری پروتین ، مواد وهورمون هایی هست که تا حدودی شناخته شده اند . لاروهای زنبور همگی در سه روز اول زندگیشان تنها از این ماده تغذیه میشوند .از روز چهارم داخل سلول های کارگران و نرها مقداری گرده گل هم اضافه می شود . هر لاروی که حتی یک بار مقداری ولو بسیار ناچیز از گرده بخورد هرگز به ملکه تبدیل نمیشود و این خاصیت را برای همیشه از دست می دهد.ولی لاروی که قرار است تبدیل به ملکه گردد روز چهارم وروزهای بعد تا آخر دوران لارو بودنش هم منحصرا با ژله رویال یا شیر تغذیه شده وهیچ وقت گرده گل به غذایش اضافه نمی گردد.
دانشمندان با کنجکاوی در راز طول عمر ملکه زنبور عسل و شباهت ژنتیکی که با زنبوران کارگر داشت دریافتند که تنها عامل ایجاد این تغییر شگرف در این مخلوق بسیار پیچیده همین ژل رویال می باشد اینجا سؤالی برای آنها پیش آمد که آیا میشود برای انسانها ودرمان امراض ویا فتن طول عمر بیشتر و رسیدن به آرزوهای دیرین بشر از ژل رویال بهره برد؟
این سؤال باعث شد که  دانشمندان شروع به تحقیق کردند ودر این تحقیقات با طول عمر زیاد کسانی که زنبورداری میکردند مواجه شدند حال برایشان بسیار انگیزه بخش شده بود با وسایل ابتدایی شروع به تجزیه آن کردند و متوجه وجود مقادیر زیادی مواد لازم بدن از جمله قندها و پروتیین ها و کم کم با پیشرفت علوم و کامل شدن وسایل آزمایشگاهی پی به وجود بی نظیرترکیبات  این ماده گران بها بردند که همچنان این تحقیقات ادامه دارد...

زهر زنبور عسل ضد قارچ ،ضد باکتری و ضد التهاب

درباره فواید محصولات زنبور عسل تحقیقاتی انجام شده است که از آن جمله می توان به استفاده از زهر زنبور عسل اشاره کردزهر زنبورعسل ضدالتهاب ،ضد باکتری و ضد قارچ است و به علاوه پس ازمصرف در بدن موجب آزادسازی ترکیبات طبیعی ضدالتهابی به ویژه کوریتزل وآزادسازی هورمون پیش ساز کورتیزول می شودآسیب های لیگامان،تاندونیت ،فیبروزیت و دیگر تروماهان بافت نرم ازج مله      بیماریهایی است که با نیش زنبور عسل به خوبی درمان   می شوند .استفاده از زهر زنبورعسل موجب تأخیر در انعقاد خون به ویژه در رگهای کوچک می شود ودر کاهش کلسترول و تحریک دستگاه ایمنی بدن مؤثر است .محققان توصیه می کنند که بهتر است همزمان با استفاده از زهر زنبورعسل از دیگر محصولات زنبور عسل نیز استفاده شود تا دستگاه ایمنی بدن پاسخ بهتری به درمان نشان دهد . 

عسلک یا عسل برگ زنبور عسل 
در مقابل عسلی که زنبور ها آن را از شهد گل ها جمع آوری و به کندو حمل نموده و می پرورانند، نوع دیگری هم از عسل وجود دارد که مصرف کننده قادر به تشخیص و تمیز آنها از یکدیگر نیست. این عسل را زنبور از شیره های شیرین که بعضی از اوقات روی برگ های درختان دیده می شوند و حالت چسبندگی به برگ ها می دهند جمع می کند. ما برای این که بین آن و عسل شهد گل ها فرقی گذاشته باشیم آن را عسل برگ یا عسلک می نامیم.

گیاهانی که بیش از سایرین عسلک تولید می کنند عبارتند از: بید، تبریزی، بلوط، زیرفون، نارون و درخت های میوه بخصوص گیلاس، آلبالو, گوجه و غیره... از اینها گذشته درخت های برگ سوزنی مثل سرو و کاج نیز عسلک تولید می کنند. مقدار عسلک گاهی از اوقات می تواند آنقدر زیاد باشد که از روی برگ ها قطره قطره به زمین بچکد.

درباره ی دلیل وجود عسلک روی برگ درختان طبق مطالعات و بررسی های طولانی که تاکنون انجام شده تولیدش هیچ ارتباطی با آب و هوا یا تغییرات ناگهانی آن ندارد. عامل اصلی ایجاد کننده آن شپشک های مکنده ای هستند که معمولا در پشت برگ ها زندگی و تولید مثل نموده و برای تغذیه شیره های گیاهی را از راه رگبرگ ها به کمک خرطومشان می مکند. بدن این شپشک ها قادر به جذب یک عده از مواد قندی موجود در شیره های گیاهی نبوده و آنها را به خارج و روی برگ ها دفع می کند. مواد قندی مزبور به وسیله زنبور عسل جذب و تصفیه و ضدعفونی شده، در داخل شان ها به صورت عسلک که مزه اش با عسل هیچ فرقی ندارد ذخیره می گردند. زنبورها معمولا عسلک را در ساعات اول صبح جمع می کنند زیرا وقتی که هوا گرم شد مقداری از آبش به وسیله تابش خورشید بخار شده و در نتیجه جمع کردن عسلک خیلی غلیظ برای زنبورها مشکل می گردد. 

موم  

موم ماده ای است جامد و بی شکل با بوی مطبوع ،بدون طعم و به رنگ زرد که حاصل ترشحات غدد موم ساز زنبور عسل است که در زیر شکم آن قرار دارند . موم در ابتدا بصورت مایع بوده وپس از مجاورت با هوا سخت شده و به صورت پولک در می آید زنبور ها موم را برای سلول سازی داخل کندو بکار می برند که یک کارجمعی بزرگ است و به عنوان سمبلی از کار گروهی و همکاری برای توسعه کندو محسوب می شود .
خواص و کاربرد های هر نوع موم منحصر به خود آن است .مهمترین کاربرد آن در خود کندو می باشد که زنبور عسل از موم برای ساختن ( شان ) بعنوان محلی برای تخم ریزی و پرورش نوزادان ، انبار عسل ، انبار گرده گل و بطور کلی محل زندگی خود استفاده می کند .
موم در شمع سازی ، در تهیه قالب برای ریخته گریهای فلزی و مدل سازی ، مجسمه سازی ، در صنایع آرایشی برای ساخت کرمها و پمادها ،در صنایع داروئی بعنوان روکش برای قرصها یا حامل داروهای دیگر ، در صنایع شیرینی پزی ، در دندان سازی برای تهیه قالب دهان و دندان ، در صنعت چاپ بعنوان محافظ ، تهیه کاغذهای کربنی و تولید مرکب برای چاپ ،در صنعت برق برای عایق بندی الکتریکی مدارها با فرکانس بالا ، تولید واکس برای جلا دادن اشیاء ، مبلمانهای چوبی ، ساخت مدادهای شمعی و بسیار موارد دیگر کاربرد دارد .

شهد  

شهد ( Nectar ) مایع شیرینی است که توسط سلولهای مخصوص شهدزای گیاهان  ترشح می شود ،  این سلولها معمولا در داخل گلها قرار دارد . ترکیبات آن در درجه اول قند ( ساکاروز ) و آب بوده و بسته به نوع گیاه دارای مقادیر متنوعی از املاح معدنی و ویتامینها ، دیاستازها ، مواد رنگی و مواد معطر میباشد . مقدار این مواد بسته به شرایط آب و هوایی و نوع گیاه فرق میکند . برای ترشح شهد باید سلولها شهدزا آب فراوانی جذب کنند . زنبور کارگر حوالی بیست و یکمین روز زندگی خود شروع به جمع آوری شهد گل می کند . و این کار را تا زمان مرگ خود ادامه میدهد در مرحله اول جمع آوری شهد بعد از یک سری پروازهای شناسایی انجام می گیرد معمولا زنبورها در گروه های بیست تایی در محل چرخیده بعد از شناسایی منطقه و سوراخ کندو جهت جمع آوری شهد و گرده گل عازم می شوند بعد از جمع آوری شهد و بازگشت به کندو کیسه عسل آن پر از شهد است در کندو  شهد را دوباره از راه دهانی بازگردانده و داخل سلولهای شانی میریزد در آنجا زنبورهای دیگر دوباره عسل را وارد کیسه عسل خود نموده ( تروفلاکسی ) و بعد از طی چرخه توسط سایر زنبورها ، به تدریج با کاهش آب قند شهد قوام پیدا کرده و با افزوده شدن آنزیمهای دهانی زنبور عسل ، شهد به عسل تبدیل می شود .

ساختار دهانی زنبور عسل :

به دنبال دهان زنبور مری قرار دارد که بر خلاف دستگاه گوارش انسان مستقیما به معده نمی رود بلکه به محفظه کوچکی به نام کیسه عسل وارد میشود که در انتها دارای دهانه ای است که همانند سوپاپی عمل نموده و عبور مواد را به معده کنترول میکند در نتیجه زنبور می تواند با اراده خود شهد را در آن ذخیره سازد .

 بره موم 

بَره‌موم ماده‌ای شبیه موم و از تولیدات زنبور عسل است، حالت آن خمیری شکل و چسبناک با بوی مطبوع که رنگ آن از سبز تا قهوه‌ای تیره متغیر است. رنگ و عطر بره موم در مناطق مختلف متفاوت بوده و خصوصیات آن بستگی به نوع گیاهان موجود در هر منطقه دارد. بره موم، در هوای سرد، ترد و شکننده و در هوای گرم، نرم و چسبناک می‌شود.
روش تولید به‌وسیله زنبور  زنبور ابتدا تکه‌های رزین یا صمغ تراوش شده از جوانه یا تنه برخی درختان را به وسیله پاهای عقب و قطعات دهانی جدا می‌کند و سپس آنها را به کمک بزاق دهان نمناک و شکل حبه مانند به آن می‌دهد و در نهایت به وسیله آرواره‌ها و به کمک پاها حبه‌ها را در داخل سبد گرده در پاهای عقبی قرار داده و به کندو حمل می‌نماید.

مصارف بره موم در کندو  بره موم به عنوان ماده ضدعفونی کننده و عاملی موثر در پیشگیری از ورود و شیوع بیماری‌ها در کندو به شمار می‌آید.

بره موم در محل ورود زنبورداران به داخل کندو قرار دارد و به دلیل این که زنبورها پیش از ورود به کندو از روی آن عبور خواهند کرد، احتمالاً می‌تواند نقش ضدعفونی کننده دست و پای زنبوران را در بدو ورود به کندو ایفا نمایند. همچنین پر کردن شکاف‌ها، تنگ کردن سوراخ‌های تهویه، تنگ کردن دریچه پرواز در زمستان، ترمیم شکستگی‌ها، جلا دادن و ضد عفونی کردن جدار داخلی کندو و قاب‌ها، محکم کردن محل اتصال قاب‌های عسل به کندو و به یکدیگر از دیگر کاربردهای بره موم است.

منابع :  

-کتاب زنبور عسل و پرورش آن از دکتر شهرستانی, پدر زنبور داری ایران 

-ویکی پدیا 

-netsara.org

 -asal 24.com