جعبه ی سیاه هواپیما

در هر هواپیما، دو دستگاه ویژه وجود دارد که جزئیات لحظه به لحظه پرواز و مکالمات جاری در کابین خلبان را ثبت می‌کنند. این دو وسیله در جعبه‌های فولادی مخصوصی قرار دارند که به آنها «جعبه سیاه» می‌گویند.

داخل جعبه‌های سیاه را با موادی عایق‌بندی می‌کنند که تا 1000 درجه گرما را می‌توانند تحمل کنند. ضربه نیز بر این جعبه‌ها تاثیر نمی‌گذارد و آب تا مدتی قابل توجه، به درون آنها نفوذ نمی‌کند.

جعبه مربوط به ثبت جزئیات پرواز در قسمت دم هواپیما جای دارد- در صورت بروز هر حادثه هوایی یا سقوطی، دم امن‌ترین قسمت هواپیماست. این دستگاه دمای داخل هواپیما، شتاب و جهت پرواز، صدای موتورها، جهت و سرعت وزش باد، ارتفاع پرواز و بسیاری از مشخصات فنی دیگر را هر لحظه ثبت می‌کند.

مکالمات داخل کابین خلبان، صدای انفجار و صداهای ناشی از هر واقعه دیگری در هواپیما را نیز دستگاه دوم ثبت می‌کند. به این ترتیب، اگرهواپیما دچار حادثه‌ای شود، اختلالی فنی در آن بروز کند. انفجاری در آن صورت گیرد، سقوط کند یا مورد حمله هواپیما ربایان قرار گیرد، با بررسی اطلاعات ضبط شده در جعبه سیاه می‌توان علت وقوع حادثه و سیر جریان‌های رخ داده در هواپیما را بررسی کرد.

البته جعبه سیاه به هیچ وجه سیاه نیست. بلکه رنگ قرمز روشنی دارد تا پیدا کردن آن در محل حادثه آسان‌تر باشد.

خصوصیات جعبه سیاه
جعبه‌های سیاه معمولاً به شکل‌های کروی یا مکعب مستطیل هستند و برای آنکه اطلاعات ذخیره شده در آنها به آسانی صدمه نبینند، باید در برابر عواملی همچون رطوبت، حرارت، فشار، ضربه، مواد شیمیائی و... مقاوم باشند. برخی از این جعبه‌ها بر حسب نوع جنس، می‌توانند برای مدت ۳۰ دقیقه در حرارت چند هزار درجه فارنهایت مقاومت کنند. پوشش روی جعبه مانع از ورود آب و یا هر چیزی دیگری به داخل آن می‌شود. باتری‌های دستگاه فرستندهٔ امواج در داخل جعبه سیاه پس از سقوط جعبه به داخل آب، شروع به کار می‌کنند. با شروع شدن کار باتری‌ها، دستگاه فرستنده امواج به طور خودکار، امواج رادیوئی مخصوصی را ارسال می‌کند. ارسال این امواج می‌تواند به مدت یک ماه ادامه داشته باشد. مدت زمان ارسال امواج رادیوئی، بستگی به نوع باتری و زمان نصب آن دارد.
برای جلوگیری از صدمهٔ احتمالی دستگاه‌های C.V.R و F.D.R، باید آنها را در امن‌ترین و مطمئن‌ترین قسمت هواپیما که دم هواپیما می‌باشد، نصب کنند. تجربه نشان داده است که قسمت انتهائی و پشت هواپیما، جائی است که در سوانح، صدمه کمتری می‌بیند و سالم باقی می‌ماند. محمدحسین دیزجی.
با بروز هر سانحه برای یک هواپیما سوالات زیادی در مورد علت سقوط مطرح می‌شود که امروزه پاسخ این سوالات به کمک سیستم‌های FLIGHT DATA RECORDER (FDR) ضبط کننده داده‌های پروازی و COCKPIT VOICE RECORDER (CVR) ضبط کننده مکالمات گروه پروازی بدست می‌آید. که این جعبه‌ها در امن ترین نقطه هواپیما یعنی بخش دم هواپیما نصب شده‌اند.

با توجه به الزامات اعلام شده از طرف سازمان بین‌المللی هواپیمائی کشوری (ICAO) کلیه هواپیماهای پهن‌پیکر تجاری باید مجهز به این دو دستگاه باشند که امروزه رنگ آنها نارنجی شبرنگ برای آسان پیدا شدن در تاریکی و زیر آب می باشد. در داخل جعبه‌ها، سامانه‌های مکانیکی، الکترونیکی و یا دیجیتالی به منظور ثبت اطلاعات پروازی قرار داده شده است. جعبه FDR پارامترهائی مانند ارتفاع، سرعت، جهت حرکت مغناطیسی و الکترونیکی، شتاب وارده بر هواپیما، حرارت هوای اطراف موتورها، وضعیت سوخت و سرعت سوخت مصرفی، شرایط ترمز، وضعیت ضد یخ روی لبه جلو (حمله) بال‌ها AXTI- ICER شرایط بالچه‌های متحرک (کنترل)، سطوح کنترل پرواز (سکان‌ها و شهپرها) اطلاعات ناوبری، هشدارهای کابین پرواز WARNING، وضعیت ارابه فرود، سیستم تهویه، ژنراتورها و... را برای (25) ساعت ضبط می کند که در سیستم‌های جدید از تراشه‌های رایانه‌ای استفاده شده است.
جعبه‌ها با روشن شدن موتورها بطور خودکار روشن و با خاموش شدن موتورهای هواپیما خاموش می‌شوند.

جعبه CVR ثبت:
- ارتباط رادیویی ارسالی یا دریافتی بین هواپیما و برج کنترل
- محیط صوتی کابین بدون قطع و وصل، سیگنال‌های صوتی دریافتی از هر میکروفون، بلندگو، گفت و گوی گروه پرواز با استفاده از اینترفون و سیستم آدرس و اعلام دستورالعمل‌های لزوم در بخش مسافرین
- سیگنال‌های ناوبری، وسایل کمک تقرب و فرود
- نگهداری دیتاهای ضبط شده حداقل برای دو ساعت (دو ساعت آخر)
- صدای موتورها که میکروفن ضبط صداها در پانل ابزار دقیق بالای سرخلبان‌ها نصب گردیده است.

هر یک از این جعبه‌ها به سامانه مشخص کننده موقعیت در زیر آب برای مواقعی که هواپیماها در داخل آب دریا سقوط می کنند تجهیز شده اند این دستگاه PINGER نامیده می شود که در مواقع فرو رفتن در آب فعال می گردد و شروع به ارسال علائم روی موج 5/37 کیلو هرتز می نماید. علائم ارسالی توسط کلیه هواپیماها، بالگردها و کشتی‌های جستجوگر و نجات که به گیرنده مخصوص مجهز هستند قابل دریافت می باشد این سامانه قادر است علائم را از عمق 14000 حتی 20000 پائی به سطح آب ارسال نماید.

1. مشخصات فنی سامانه ثبت کننده اطلاعات پرواز FDR
- حداکثر زمان ثبت اطلاعات پرواز: 25 ساعت بطور مداوم
- مقاومت در برابر آتش: 1100 درجه سانتیگراد به مدت 30 دقیقه
- مقاومت در مقابل فشار آب: تا 20000 پا
- حداکثر زمان فعال بودن: ULB سی روز مدام مجهز به باطری با عمر مفید 6 سال
2. مشخصات فنی سامانه ضبط صداهای داخل کابین: CVR
- حداکثر زمان ضبط صداهای داخل کابین: با سامانه دیجتالی تا دو ساعت
- تعداد کانال‌ها : 4 کانال
- مقاومت در مقابل آتش: 1100 درجه سانتیگراد به مدت 30 دقیقه
- مقاومت در برابر فشار آب: تا 20000 پا
- حداکثر زمان فعال بودن: سی روز بطور مداوم و مجهز به باطری با عمر مفید شش سال

اعضای کمیته بررسی سوانح را معمولا کارشناسان (FAA سازمان هواپیمایی فدرال) کاربر هواپیما، شرکت سازنده هواپیما، شرکت سازنده موتورهای هواپیما و اتحادیه خلبانان تشکیل می دهند که پارامترهای پروازی در هواپیماهای نسل جدید به تعداد 88، پارامترهای صوتی تا 1000 مورد ثبت شده توسط جعبه، به علاوه گروه ابزار دقیق کابین، وضعیت سطوح فرمان در لحظه حادثه اطلاعات دریافتی از خلبانان خودکار هواپیما AUTOPILOT در فرآیند بررسی سوانح ارزشمند بوده، قادر خواهند بود علت اصلی سانحه را مشخص نمایند.
ضمنا اضافه می‌نماید که اخیرا کامپیوتر جدید از خانواده کامپیوتر مدیریت پرواز بنام (ELT) EMEERGENCY LOCAATOR TRANSMIT- TER به هواپیما اضافه شده که با استفاده از سیستم ماهواره GLOBAL POSITIONING SYS , GPS که در اثر ضربه و برخورد هواپیما با مانع فعال شده و طول و عرض جغرافیایی محل سقوط را با فرکانس 243 مگاهرتز (که گیرنده آن روی کلیه هواپیماها، کشتی‌ها، بالگردها، .... به طور الزام نصب است.) و 12 مگاهرتز روی هواپیماهای نظامی به مدت 2 ساعت ارسال می‌نماید.