روماتیسم

روماتیسم بیماری است - در انواع مختلف ،حاد و یا مزمن،که بیشتر در سطح مفصل ها جای می گیرند و وجه اشتراک آنهادرد و تورم مفصل است .

روماتیسم خطرناک مفصلی چیست ؟

بیماری است میکروبی که با بروز تب و دردمفصلی از چند هفته تاچندین ماه طول می کشد .همچنین با ضایعه بافتهاو اعضای مختلف از قبیل قلب ،مفصلها ،پوست و اعصاب همراه می گردد.این بیماری از ۵ تا ١۵ سال بروز میکندو تا چندین سال امکان بازگشت آن وجود دارد.

علت روماتیسم مفاصل چیست؟

علت این بیماری میکروبی به نام استر پتوکوکاست .بیماری با آنژین ،مخملک یا هر نوع عفونت دیگر حاصل از استر پتوکوک شروع می شود.ظاهرا حساسیت فردی ویژه ای نیز رشد و پیشرفت بیماری را تسهیل می کند.

علایم روماتیسم حاد مفصلی چیست ؟

تب بی دلیل ،درد بی دلیل مفصلهاو ماهیچه ها،پیدا شدن بر آمدگی های کوچکی بر استخوانهای سطحی آرنج ،پشت دست ،پا ،کاسه زانو ،جمجمه ،ستون فقرات،(پوست بر روی غده حرکت می کند.)

مراقبت از مفاصل در رماتیسم مفصلی

یکی از گسترده‌ترین مباحث طب فیزیکی و  توانبخشی، توانبخشی در بیماریهای روماتیسمی است. هدف توانبخشی در یک بیمار مبتلا به رماتیسم مفصلی؛ بهتر کردن کیفیت زندگی با اقداماتی نظیر کاهش درد، حفظ مفاصل و بهتر کردن قدرت و استقامت عضلانی است. این اهداف توسط استفاده از روشهائی مثل فیزیوتراپی، کار درمانی، وسایل کمک کننده به مفصل و کفش مخصوص(ارتوز)، وسایل کمک حرکتی، تجویز ورزشها و آموزش مراقبت از مفاصل در کنار مصرف منظم و کنترل شده دارو صورت می‌گیرد. در این قسمت اصول مراقبت از مفاصل بصورت اختصار توضیح داده شده است.باید توجه داشت که رعایت این نکات به کلیه افرادسالم بخصوص کسانی که شلی مفصلی دارند توصیه می شود.
 

  

لزوم مراقبت از مفاصل:

  بسیاری از افراد مبتلا به رماتیسم مفصلی از درد مفاصل و درد عضلانی شکایت دارند و اغلب احساس خستگی می‌کنند. معمولاً احساس خستگی درعصروشب بیشتر است. برخی از آنها از اینکه انجام بعضی از کارهای روزمره زمان زیادی لازم دارد شکایت دارند. مثلاً ممکن است کار نسبتاً ساده‌ای مثل باز کردن درب شیشه‌مربا برای فردی که درد در ناحیه دست دارد مشکل ووقت گیر باشد.

کم کردن فشار به مفاصل نه تنها به حفظ سلامت آنها کمک می‌نماید بلکه باعث کاهش درد مفصل میِ‌شود. تقسیم کردن مناسب فعالیت روزانه و استراحت در بین فواصل کاری باعث کاهش احساس خستگی و درد می‌شود. ورزش مناسب در فرد مبتلا به رماتیسم مفصلی نه تنها به حفظ سلامتی بدن کمک می‌کند،  بلکه در صورتی که بدرستی انجام شود باعث کاهش درد و بهبود انجام فعالیتهای روزمره می‌گردد.

 در هریکصد بیمار مبتلا به رماتیسم مفصلی حدود 20 نفر بیماری خفیف داشته و مشکلات زیادی ندارند. 75 نفر بیماری متوسط داشته و مشکلات آنها عود کننده است و در 5 نفر بیماری شدید خواهد بود.

 بعداز یکسال حدود نیمی از مبتلایان در انجام فعالیت با دست تا حدودی دچار مشکل خواهند بود و بعد از پنج سال حدود نیمی از مبتلایان برخی از بد شکلی‌های دست را نشان می‌دهند. لذا مراقبت از مفاصل همراه با مصرف منظم دارو باید از ابتدای ابتلاء به رماتیسم مفصلی آغاز شود. متاسفانه اکثر بیماران آموزش و مراقبت لازم را بسیار دیر دریافت می‌نمایند.

 علت درد و آسیب مفاصل:  

 تورم داخل مفصل باعث تحریک انتهای اعصاب مربوط به درد می‌شود. آسیب به خود مفصل نیز باعث ایجاد درد می‌شود. وارد ساختن فشار بیش از حد به مفصل می‌تواند باعث افزایش تورم مفصل یا آسیب خود مفصل شده ودرد را بیشتر سازد. بسیاری از افراد به تجربه در می‌یابند که اگریک روز فشار بیشتری به مفاصل وارد سازند روز بعد درد بیشتری خواهند داشت. آسیب مفاصل در اثر التهاب باعث شل تر شدن رباطهامی‌شود. در این حالت برای آنکه استخوانها در محل خود باقی بمانند عضلات فعال‌تر شده و نهایتاً خستگی عضلانی بعلت فعالیت بیش از حد عضلات ایجاد می‌شود.

 علت بدشکل شدن مفاصل

 سه عامل اصلی باعث حفظ حالت یک مفصل می‌شوند.

 تناسب شکل استخوان‌های دو طرف مفصل با هم.
کپسول مفصلی ورباطهای آن که مانند یک کیسه قابل ارتجاع دو استخوان را در کنار هم قرار می‌دهند.
 عضلات و رباطها که باعث حرکت مفصلی می‌شوند
  در اثر تورم مکرر مفصل، رباطها کشیده شده و شل می‌شوند التهاب باعث تخریب استخوان و زرد پی شده و عضلات نیز ضعیف می‌شوند. همة این مسایل باعث شل شدن کپسول مفصل می‌گردد. یعنی مفصل شکل خودرا از دست داده و بدشکلی مفصل ایجاد می‌شود. این مسئله دردست زودتر اتفاق می‌افتد.

 نحوة استفاده از مفاصل می‌توانددرتشکیل بدشکلی‌ها دخالت داشته باشد. بدشکلی‌هائی که بطور معمول دیده‌می‌شوند در شکل زیر نشان داده شده‌اند.

 مچ یا بند انگشتان از جای خود جابجا می‌شوند. (در مواردی که جابجائی ناقص مفصل وجود دارد به آن نیمه دررفتگی ) گفته می‌شود.
انگشتان به سمت داخل دست انحنا پیدا می‌کنند.
مفاصل انگشت یا شست جابجا می‌شوند. 
مفصل زانو و لگن خم می‌شوند.
 چگونه می‌توان مشکلات مفاصل را کم کرد؟

 ابتدا باید به نحوة فعالیت روزانه و رفتار با مفاصل دقت کرد. به عنوان مثال باید به نحوة بلند کردن کتری یا برداشتن پارچ آب یا آب کشیدن لباسها توجه کرد. اینکه چگونه این فعالیتها باعث فشار برروی مفاصل انگشتان می‌شوند و آیا با عث افزایش درد در مفاصل می‌شوند یا نه. سپس باید بدنبال راهی بود که این فشار را کمتر کرد. مثلاً گرفتن کتری با دو دست یا استفاده از پارچ آب سبکتر می‌توانند به کاهش فشار مفاصل کمک نمایند.

 اکثر افراد تنها هنگامی که مفاصل است دچار التهاب شده و دردناک است به مفاصل فشار کمتری وارد می‌کنند وپس از بهتر شدن درد دوباره فشار زیادی به مفاصل وارد می‌کنند. توجه به این نکته ضروری است که باید بطور پیوسته مراقب مفاصل بود. به اعمالی که باعث وارد شدن فشار کمتری به مفصل میِ‌شود«روشهای حفظ مفصل» گفته شده و این کارها نه تنها در افراد مبتلا به رماتیسم مفصلی بلکه در کلیه افراد توصیه می‌شوند. حفظ مفصل به معنی عدم استفاده از مفاصل نمی‌باشد.

  بلکه منظور استفاده صحیح از مفاصل است. اصول حفظ مفصل شامل موارد زیر است:

1.   به هر گونه درد در مفصل و اعمالی که باعث ایجاد درد در مفصل می‌شوند توجه شود.

2.   -سعی شود بجای وارد شدن فشار به یک یا چند مفصل محدود آنرا بین تعداد زیادتری مفصل توزیع کرد

3.  -حداکثر سعی شود از مفاصل بزرگتر و قویتر استفاده شود.

4.   از قراردادن مفاصل در حالتهائی که شبیه بد شکلی‌های مربوط به رماتیسم مفصلی است خوداری شود.

5.   از محکم گرفتن اجسام خودداری شود.

6.   فعالیتهای روزانه بصورت ناگهانی و در مدت کوتاه انجام نشوند.

 هر مفصل در وضعیت خاصی بیشترین پایداری خود را دارد حتی الامکان باید کارها به نحوی انجام شود که مفصل در پایدار ترین وضعیت خود باشد.

 درد : 

 وارد آوردن فشار بیش از حد به مفاصل باعث ایجاد درد می‌شود. باید به پیدا شدن و شدیدتر شدن درد دقت کرد و فشار وارده به مفاصل راکم کرد. گاهی استفاده از اسپیلینت برای کاهش درد ضروری می‌باشد. بسیاری از اسپلینتهای ساخته شده و موجود در بازار معمولاً زاویه‌های استانداردی نداشته وباید زاویه آنها را تنظیم کرد. در صورت لزوم اسپیلینتهای با قالب دست ساخته می‌شوند. برخی از اسپیلینتها به دست و انگشتان استراحت داده و باعث کاهش تورم و درد می‌شوند.

  کاهش فشار بروری یک مفصل   

 باید به دو اصل کلی در این زمینه توجه کرد:

1.  تا حد امکان بجای استفاده از یک دست از هر دو دست استفاده شود.

2.  برای جابجایی اجسام، تماس دستها با جسم تا آنجا که ممکن است بیشتر باشد. بعنوان مثال برداشتن پارچ با یک دست باعث ایجاد فشار به مفاصل و مچ می‌شود اما برداشتن پارچ با دو دست باعث می‌شود وزن پارچ بین دو دست تقسیم شود.

از طرف دیگر فاصله مفاصل تا پارچ کمتر شده و این حالت از لحاظ بیومکانیک باعث می‌شود فشار واردشده به هر مفصل نیز کمتر شود. برای روشن تر شدن مطلب فرض کنیم یک کتاب را با دستان کشیده بلند می‌کنیم و سپس در حالتی که دستها کنار بدن قرار گرفته از آنرا بلند می‌کنیم. واضح است در حالتی که دستها کشیده شده‌اند فشار بیشتری به مفاصل وارد می‌شود.

عدم انجام اعمالی که باعث میِ‌شود مفاصل حالت بدشکلی به خود بگیرند.

 با توجه کردن به اعمال روزانه می‌توان دریافت که چه حرکاتی باعث می‌شوند مفاصل بسمت حالت به شکلی پیشرفت نمایند. موارد زیر بعنوان مثال آورده شده‌اند.

 از حمل اجسام سنگین درحالتی که مچ خم شده خودداری شود.
 
 از بلند شدن برروی مفاصل دست خودداری شود.

از وضعیتی که انگشتان بسمت انگشت کوچک قرار می‌گیرند پرهیز شود.

 از حالتی که باعث پیچش درانگشتان یا دست می‌شود پرهیز شود.

 در حالت خوابیده به پشت از قراردادن بالشتک زیر زانو خودداری شود.
 

 در حالت خوابیده به پهلو یک بالشت بین دو پا قرار گیرد.

 ارتفاع عصا تنظیم شود.
 

 محکم نگرفتن اشیاء:

محکم گرفتن اشیاء باعث وارد آمدن فشار زیادی برروی مفاصل انگشتان می‌شود. هنگام انجام اعمالی مثل نوشتن،  قلاب بافی و یا استفاده از پیچ گوشتی  فشار زیادی به مفاصل بند انگشتان وارد می‌شود. استراحت دادن متناوب به دست در حین انجام این اعمال و استفاده از وسایلی که قطر دستگیره آنها بیشتر است به کاهش فشار به انگشتان و آسیب کمترآنها کمک می‌نماید. در صورت امکان استفاده از وسایل برقی بجای وسایل دستی باعث کاهش میزان فعالیت مفصل و فشار وارد شده به آن می‌شود.

درمان این بیماری چگونه است؟

پزشکان روشهای زیادی جهت درمان این بیماری دارند. اهداف درمان شامل موارد ذیل است تسکین و کاهش درد، کاهش تورم ، کاهش یا توقف روند تخریب مفاصل ، کمک به ایجاد احساس بهتر در فرد و حفظ فعالیت او می باشد.

● برنامه درمان می تواند شامل موارد زیر باشد:

 آموزش بیمار، برخورد و اقدامات صحیح خود بیمار با مشکلاتش و گروههای حمایتی که به فرد کمک می کنند. تا اطلاعات بیشتری در ارتباط با نحوه درمان، چگونگی انجام فعالیتهای بدنی و استراحت را داشته، نحوه بیان مشکلاتش را پیدا کند.

این برنامه ها به بیمار کمک می کنند تا نکات بیشتری را در ارتباط با بیماری خود و نحوه کاهش درد، احساس کنترل بیشتر بر بیماری، اعتماد به نفس و داشتن یک زندگی فعالتر، بیاموزند.

درمانهایی که جهت بهبودی این بیماری مورد استفاده قرار می گیرند شامل تغییر در روش زندگی، داروها، جراحی ، مراجعات منظم به پزشک و روشهای درمانی جایگزین یا تکمیلی می باشند.

 
● تغییر در روش زندگی : از جمله کارهایی که می توان جهت درمان این بیماری استفاده نمود تغییر در روش زندگی است که شامل ایجاد تعادل بین میزان فعالیت و استراحت ، مراقبت از مفاصل کاهش استرس های روانی، استفاده از یک رژیم غذایی سالم می باشد.

● داروها : بسیاری از بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی جهت درمان از دارو استفاده می کنند. از داروها برای کاهش درد ، تورم و توقف روند بیماری به سمت بدتر شدن استفاده می شود. دارویی که پزشک تجویز می کند براساس سلامت عمومی بیمار، شدت بیماری و اینکه بیماری تا چه اندازه شدید خواهد شد و مدتی که باید بیمار دارو بگیرد و اینکه دارو تا چه اندازه کارایی داشته و عوارض جانبی آن چه می باشد، خواهد بود.

● جراحی: روشهای جراحی زیادی جهت درمان این بیماری مورد استفاده قرار می گیرد. از این روش جهت تسکین درد، کمک به عملکرد بهتر مفاصل و عملکرد بهتر فرد در فعالیتهای روزمره خود استفاده می شود.

● مراجعات منظم به پزشک : بسیار مهم می باشد زیرا از این طریق پزشک می تواند ببیند آیا بیماری شدیدتر شده و آیا دارو کمک کننده بوده است، عوارض جانبی داروها ظاهر شده اند و در صورت نیاز داروها را عوض نماید. اقداماتی که ممکن است نیاز به انجام آن شود شامل: آزمایش خون، ادرار و عکسبرداری می باشد.

● روش درمانی جایگزین : گاهی اوقات از رژیمهای غذایی خاص ، ویتامینها و سایر روشهای دیگر جهت درمان روماتیسم مفصلی استفاده می شود. بعضی درمانها به کاهش استرس بیمار کمک می کند. بسیاری از این روشها بی ضرر می باشند و اما باید گفت که این روشها بطور کامل و دقیق مورد بررسی قرار نگرفته اند لذا قبل از استفاده از آنها حتماً باید با پزشک مشورت شود.