مقدمه
در سال 1871 میلادی ( 1250 هجری شمسی ) ماشین گرام اختراع شد . این اختراع گامی اساسی در راه ایجاد صنعت برق تجاری بود ، زیرا پس از آن تبدیل انرژی مکانیکی (و هر نوع انرژی دیگری که بتوان از آن کار مکانیکی به دست آورد ) به انرژی برقی ممکن گردید.
یازده سال پس ازآن، درسال 1882 میلادی ( 1261 هجری شمسی ) توماس ادیسون نخستین موسسه برق تجاری خود را برای تامین روشنایی در یکی از خیابانهای نیویورک افتتاح کرد
بیان دو واقعه مهم بالا برای درک رابطه زمانی بین تاریخ پیدایش صنعت برق در جهان و در ایران خالی از فایده نیست . چنانکه خواهد آمد ، اولین مولد برق در ایران ، سه سال بعد از موسسه برق توماس ادیسون به کار افتاد.
در گاه شما ر حاضر ، رویدادهای مهم در تاریخ صنعت برق ایران را به ترتیب تا ریخ هجری شمسی آورده ایم . برای چند واقعه قدیمتر که تاریخ آنها دراسناد اصلی به هجری قمری می باشد، سال هجری قمری در پرانتز آمده است.
1264 (1302قمری)
در زمان ناصرالدین شاه قاجار ، مولدی به قدرت تقریبی 3 کیلووات به منظور تامین روشنایی بخشی از کاخ سلطنتی برای نخستین بار وارد ایران شد و به بهره برداری رسید . از مدارک تاریخی چنین برمی آید که کار خرید و وارد کردن این مولد به ایران ، از یکی دو سال پیش از آن در جریان بوده است
موتور این مولد ظاهرا از نوع Otto و سوخت آن گاز حاصل از تبدیل زغال سنگ بود . بدین ترتیب ملاحظه می شود که بهره برداری از نخستین مولد برق در ایران به14 سال پس از اختراع ماشین گرام و سه سال بعد از موسسه برق رسانی توماس ادیسون برمی گردد.
1282 (1320 قمری)
یک دستگاه مولد برق با موتور نوع اتو- دویتس Otto-Deutz باقدرت 12 اسب برای تامین روشنایی حرم حضرت رضا به بهره برداری رسید . این مولد در سال 1279 به دستور مظفرالدین شاه قاجار خریداری شده بود . سه سال بعد مولد دیگری با قدرت 25 اسب بخار خریداری و در کنار مولد اول نصب شد.
1283 (1322قمری)
امتیاز تاسیس کارخانه چراغ برق ( و آجر و اسباب نجاری ) به حاجی حسین امین الضرب واگذار گردید. در امتیازنامه برای نخستین بار به تولیدروشنایی برق به عنوان یک فعالیت تجاری و خدمت رسانی عمومی نگریسته شده بود.
1285 (1324 قمری )
کارخانه برق حاجی امین الضرب تقریبا شش ماه بعد از صدور فرمان مشروطیت آماده بهره برداری گردید و بر طبق اعلامیه ای آماده پذیرش مشترکان شد . چنان که ازاسم موسسه، یعنی اداره چراغ برق بر می آید ، انرژی برق درابتدا تنها برای تامین روشنایی به کار می رفت و به همین علت تولید برق تنها به پنج تا هفت ساعت اول شب محدود می شد . مولد کارخانه حاجی امین الضرب به قدرت 400 کیلو وات ، سه فازه و با ولتاژ 220/380 ولت بود و برق آن مستقیما به شبکه فشارضعیفی که تا شعاع 800 متری اطراف کارخانه واقع در خیابان چراغ برق (امیرکبیر کنونی ) کشیده می شد تزریق می گردید . تامین روشنایی معابر نیز در محدوده فعالیت اداره چراغ برق در مقابل دریافت قیمت عادله در تعهد اداره بود. کار احداث شبکه ، واگذاری انشعاب ،سیم کشی داخلی مشترکان و نصب چراغ تماما" بر عهده اداره چراغ برق بود واین وضع تا سالها پس از افتتاح کارخانه ادامه داشت.
بهای برق بر حسب تعداد شعله ها و قدرت چراغهای نصب شده ( 16، 25، یا 32 شمسی ) محاسبه و از مشتر کان دریافت می گردید.
از 1300 تا 1310
از اوایل سالهای 1300 به بعد ، با آگاهی و علاقه مند شدن بخش خصوصی به مزایای برق ، رفته رفته در شهرهای بزرگ و کوچک ایران ، تاسیساتی برای تولید و توزیع و فروش برق ایجاد شد. این گونه فعالیتها عموما" درمقیاسهای کوچک ومحدود وبه طور کلی منفک از یکدیگر انجام می گرفت و البته نیاز به هماهنگی هم در شرایط آن روزهای نخستین احساس نمی شد درهمین دوران برخی ازکارخانه های صنعتی جدیدالتاسیس هم دارای تجهیزات برق اختصاصی شدند که داد و ستدهایی نیز با موسسات برق شهری داشتند.
در 1310
برای نخستین بار ، شبانه روزی کردن برق در تهران در میان دولتمردان آن زمان مطرح شد و اقدامات اولیه برای تحقق آن صورت گرفت.
در 1316
پس از شش سال و با گذراندن نشیب و فراز های بسیار ، بلاخره در تاریخ 25 /6 / 1316 نیروگاه بخاری ساخت کارخانه اشکودای چکسلواکی با قدرت 4x1600= 6400 کیلو وات در محل کنونی شرکت برق منطقه ای تهران نصب شد و به بهره برداری رسید.
با وجود آن که در تهران به علت وسعت شهر و موقعیت سیاسی و اجتماعی آن ، سرمایه گذاری دولتی در کار برق رسانی پیش از همه شهرهای دیگر آغاز شد ، بخش خصوصی هم در امور برق رسانی در تهران فعالیت قابل توجهی داشت به نحوی که در سال 1341 یعنی سال تاسیس سازمان برق ایران تعداد شرکتهای خصوصی که هر یک در بخشی از شهر تهران فعالیت داشتند به 32 شرکت رسیده بود.
از 1327 تا 1334
برنامه هفت ساله اول عمرانی کشور به اجرا در آمد که در آن سهمی هم برای توسعه صنعت برق در کشور با هدف تامین مصارف خانگی شهرها و فراهم کردن رفاه اجتماعی منظور شده بود. دراین دوران،سازمان برنامه تعدادی مولدهای دیزلی 50و 100و 150 کیلو واتی را خریداری کرد و با بهره 3 درصد به شهرداریها و شرکتهای برق خصوصی فروخت و چون دریافت کنندگان کمک سازمان برنامه می بایست تواناییهای لازم را برای تقبل 50 درصد از سرمایه گذاریها داشته باشند ، طبعا" اعطای کمکها ، به امکانات مالی شهرها و موسسه های وام گیرنده بستگی داشت . به هر صورت در پایان برنامه اول،جمع قدرت نامی نصب شده در کشور به 40 مگاوات و میزان انرژی تولیدی سالانه به حدود 200 میلیون کیلو وات ساعت رسید.
از 1334 تا 1341
در این سالها برنامه هفت ساله عمرانی دوم کشور اجرا شد . سهم برق در این برنامه ، با هدف افزایش تولید برق ، کاهش هزینه های تولید و پایین آوردن سطح عمومی نرخها درنظر گرفته شده بود
دراین برنامه بنابر توصیه کارشناسان خارجی و داخلی، برای توسعه تاسیسات برق چهار حوزه فعالیت به شرح زیر منظور گردید
- منطقه خوزستان
- منطقه تهران
- شهرهای بزرگ
- شهر های کوچک
بدین ترتیب می توان گفت که اندیشه فراتررفتن از محدوده هر شهر در کار توسعه صنعت برق،در برنامه دوم شکل گرفت. شروع به کاراحداث نیروگاههای برق آبی مهم کشور شامل سد دز (با ظرفیت اولیه 130 مگاوات ) ، سد کرج (با ظرفیت 91 مگاوات ) و سد سفیدرود (با ظرفیت اولیه 35 مگاوات) همچنین نیروگاه حرارتی طرشت (به قدرت 50 مگاوات)ازدستاوردهای این دوره است.
در 1341
برنامه سوم عمرانی کشورآغاز شد. با پذیرش نقش زیر بنایی صنعت برق،در این برنامه نیز اعتبارات قابل توجهی برای این صنعت تخصیص داده شد
در این برنامه که 5/5 سال به طول انجا مید(تاآخرسال 1346)،در مجموع،مبلغ 21میلیارد ریال در صنعت برق هزینه گردید که به طورکلی سه بخش را در بر می گرفت.
تامین برق مراکز عمده مصرف شامل شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، مشهد، تبریز، رشت -
همدان و ساری
تامین برق 17 شهر متوسط کشورشامل شهرهای آمل، چالوس،اردبیل،مراغه، لاهیجان،ارومیه، یزد -
بهشهر، بوشهر، قزوین ،کرج، بابلسر و کرمانشاه
تامین برق شهرهای کوچک -
در همین برنامه ، تشکیل سازمان برق ایران به منظور اشراف کلی واعمال مدیریت بر برنامه ریزی و اجرای طرحهای تولید و ایجا د موسسات تولید ، انتقال و توزیع برق و هدایت سرمایه گذاریها دربخش برق پیش بینی شده بود این سازمان درتاریخ 13دی ماه1341 رسما" تشکیل یافت و تا پایان سال 1344 که عملا" دروزارت آب وبرق ادغام شد به انجام وظایف خود ادامه داد.
در 1343
قانون تاسیس وزارت آب و برق در تاریخ 16/1/1343 به دولت ابلاغ شد در بخش برق ، وظایف زیر برعهده این وزارت خانه قرار می گرفت.
تهیه و اجرای برنامه ها و طرحهای تولید و انتقال نیرو به منظور تاسیس مراکز تولید برق منطقه ای -
و ایجاد شبکه های فشار قوی سراسر کشور
اداره تاسیسات برق که به موجب بندبالاایجاد می شود و بهره برداری از آنها -
نظارت بر نحوه استفاده از نیروی برق -
سازمان برق ایران در سال 1344 به عنوان واحد برق در وزارت آب و برق ادغام شد، وسازمانهای دیگری هم که تاآن زمان به توسط سازمان برنامه ، سازمان برق ایران یا به نحو دیگر به وجود آمده بودند تحت پوشش نظارتی وزارت آب و برق قرار گرفتند
در آذر ماه همین سال اساسنامه شرکتهای برق منطقه ای تدوین شد و بدین ترتیب تعداد 10 شرکت برق منطقه ای ( علاوه برسازمان آب و برق خوزستان که از سال 1339 ایجاد شده بود ) تشکیل یافت که عبارت بودند از شرکتهای برق منطقه ای ( تهران ) ، ( اصفهان ) ، ( خراسان ) ، ( آذربایجان ) ، (فارس) ، (مازندران) ، (گیلان) ، (جنوب شرقی ایران) ، (کرمانشاهان) و (همدان و کردستان)
با تشکیل شرکتهای برق منطقه ای ، صنعت برق کشور صورتی سازمان یافته و منسجم به خود گرفت. حوزه های زیر پوشش این شرکتهادرابتدا تمامی مساحت کشوررا شامل نمی شد و نوعا" از تقسیمات کشوری نیزپیروی نمی کرد تعداد و حوزه های جغرافیایی شرکتهای برق منطقه ای با گذشت زمان مشمول اصلاحاتی گردید به طوری که درحال حاضر تعداد آنها به 16 می رسد و در مجموع تمامی کشور را پوشش می دهند.
در 1347
برنامه چهارم عمرانی آغازشد. دراین برنامه که تاپایان سال 1351 ادامه داشت ، نگرش به صنعت برق به عنوان یک صنعت زیربنایی و با دید کلان نگر صورت گرفت . احداث خطوط انتقال نیروی سراسری و تاسیس نیروگاههای نسبتا" بزرگ آبی وحرارتی درطی این برنامه نضج گرفت، به طوری که درطول برنامه،جمع قدرت نامی نصب شده در کشور از 1599 مگاوات به 3354 مگاوات ( با رشد متوسط سالانه 16 درصد) وتولید انرژی برق از 4133 میلیون کیلووات ساعت به9553 میلیون کیلووات ساعت ( با رشد متوسط سالانه 2/18 درصد ) بالغ گردید و تعداد مشترکان در تعرفه های مختلف به 1669 هزار رسید
در طی این برنامه ، مسئولیت برق نزدیک به 190 شهر کشور بر عهده وزارت آب و برق قرار گرفت . برق مورد نیاز شهرهای کوچک ، شهرکها و تعدادی از روستاهای برقدار به توسط بخش خصوصی و یازیرنظر و بامدیریت شهرداریها تامین می شد.تعداد روستاهای برقدار کشور از 148 روستا درآغاز برنامه ، به 491 روستا درپایان سال 1351 رسید.
در 1348
به منظور استفاده صحیحتر از منابع و امکان برقراری دادوستد انرژی برقی بین مناطق و کارتولیدوانتقال برق به طور کلان ، شرکت تولید وانتقال نیروی برق ایران (توانیر) از سال 1348 آغاز به کار کرد. اساسنامه و شرح وظایف این شرکت ، بنا بر ضرورتهای زمان تا کنون سه بار مورد تجدید نظر قرار گرفته است . ازسال 1375 تا کنون ، این شرکت با نام "سازمان مدیریت تولید و انتقال نیروی برق ایران ( توانیر ) " ، فعالیتها و ماموریتهای معاونت امور برق وزارت نیرو را نیز برعهده دارد و هدفها وظایف زیر را دنبال میکند :
تهیه و تدوین و پیشنهاد استراتژیها و سیاستها و برنامه های برق کشور -
برنامه ریزی ، نظارت ، کنترل و هدایت برق کشور -
ایجاد هماهنگی و نظارت بر شبکه سراسری برق -
برنامه ریزی و نظارت بر مصارف مختلف برق کشور -
حفظ یکپارچگی و پایداری شبکه سراسری برق کشور -
در 1352
برنامه پنجم عمرانی از این سال آغاز شد و تا پایان سال 1356 ادامه یافت سیاستهای زیر بر اجرای برنامه ای صنعت برق در این برنامه حاکم بود :
احداث واحدهای بزرگ حرارتی در شمال و جنوب کشور به لحاظ دسترسی آسانتر به منابع -
سوخت و سواحل دریا
ایجاد سد بر روی رودخانه های بزرگ -
تامین برق مناطق دور افتاده کشور با استفاده از نیروگاههای دیزلی -
درسالهای برنامه پنجم، معادل 1332 مگاوات برظرفیت نیروگا ههای گازی کشورافزوده شد که علت اصلی آن تاخیر دربهره برداری از نیروگاههای آبی در دست احداث بود دراین برنامه، تا سیس نیروگاههای هسته ای نیز در دستور کار قرارداشت که علی رغم هزینه ها و تبلیغات فراوان ، نتیجه مشخصی عاید نساخت.
به هر صو رت قدرت نصب شده در پا یا ن بر نا مه به 7105 مگا وات ( با 2/16 درصد رشد متوسط سالانه )،انرژی سالانه تولید شده به 18984 میلیون کیلووات ساعت ( با 7/14 درصد رشد سالانه ) رسید و تعدادمشترکان به 3105 هزار بالغ گردید . تا پایان این برنامه تعدادی از روستاهای کشور نیز از برق بهره مند شدند.
در 1353
باتوجه به اینکه نهادهاو سازمانهای مختلفی دست ا ندرکار مقوله انرژی درکشور بودند و هماهنگی بین آنها ضروری می نمود ، به موجب لایحه قانونی مصوب 28 / 11 / 1353 با محول شدن برنامه ریزی جامع فعالیتهای مربوط به انرژی کشور، نام وزارت آب و برق به وزارت نیرو تغییرکرد.
در 1357
با پیروزی انقلاب اسلا می ، بازنگری اساسی در خط مشی های صنعت برق و هماهنگ ساختن آنها با هدفهای عالی انقلاب ضرورت یافت. عنایت به مفهوم خودکفایی، سرما یه گذاری درکارخانه های تولید کننده تجهیزات مورد نیاز صنعت برق ، کوتاه کردن دست مشاوران و پیمانکاران خارجی و توجه به بهره گیری بهینه از تواناییهای داخلی ، صنعت برق را در راستای تازه ای قرارداد ، فراهم کردن امکان استفاده گسترده از انرژی برق برای توسعه اقتصادی ، اجتماعی و رفع محرومیتها،افقهای جدیدی را فراروی مسئولان صنعت قرار داد.
از 1358 تا 1367
در این سالها که هشت سال آن مقارن با جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران بود . صنعت برق ایران خود را موظف می دید که علاوه بر نگهداری و بهره برداری از تاسیسات موجود خود برای حمایت ازمردم و دفاع از پشت جبهه ، توسعه های لازم را نیز چه در امر تولیدوانتقا ل وچه در جهت توزیع و خدمت رسانی به مشترکان انجام دهد . برق ر?³انی به روستاها که تا پایان سال 1357در4237 روستاهای نزدیک شهرها تحقق یافته بود به صورت یکی ازمحورهای اساسی فعالیتهای صنعت برق درآمد به طوری که درطی دوران جنگ تحمیلی ، علی رغم همه دشواریها ، سالانه به طور متوسط بیش از 1800 روستا برقدار گردید و بدین ترتیب در انتهای سال 1367 تعدادروستاهای برقدار کشور از 4327 روستا به 22541 روستا رسیده بود درسالهای اولیه پس ازپیروزی انقلاب اسلامی و درطی دوران جنگ تحمیلی ، با وجود همه مشکلات ناشی از جنگ ، صنعت برق به رشد همه جانبه خود ادامه داد. نگاهی مقایسه ای به چند شاخص اصلی مویداین مدعااست.
مقایسه ارقام مهم عملکرد صنعت برق در وزات نیرو از پایان سال 1357 تا پایان 1367
شرح 1357 1367 رشد سالانه (%)
قدرت نصب شده (مگاوات) 7024 13681 6/9
(تولید انرژی سالانه(میلیون کیلووات ساعت 17368 43775 9/7
(حداکثر بار (مگاوات 3486 7762 8/3
(تعداد مشترک (هزار 3399 8828 10
(فروش انرژی (میلیون کیلووات ساعت 14145 36147 9/8
روستای برقدار 4327 22541 17/9
از 1368 تا کنون
با پایان گرفتن جنگ تحمیلی ،ابتداترمیم خسارتهاوخرابیهای دوران جنگ در کانون توجه مدیران و مسئولان صنعت برق قرار گرفت . به عنوان مثال ، بررسیها نشان می داد که از قدرت نصب شده کشور ، معادل 2210 مگاوات در اثر آسیبهای جنگ از مدار خارج است . بااحتساب تاسیسات انتقال نیروو سایر تجهیزات می توان تصور کرد که بازسازی ویرانه های بازمانده از جنگ چه کوشش و تلاش عظیمی را طلب می کرده است . ترمیم خسارتها که از نیمه دوم سال 1367 آغاز شده بود با سه سال کار شبانه روزی به انجام رسید و تا پایان سال 1370 واحد ها و تاسیسات آسیب دیده مجددا" در مدار قرارگرفتند پس از خاتمه جنگ ، فعالیتهای صنعت برق که تا آن زمان از دشواریهای روز به روز جنگ تاثیر منفی می گرفت،سامانمندی بیشتری یافت وهمگا م بادوبرنامه اول ودوم توسعه اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به پیش رفت.
مقایسه ارقام مهم عملکرد صنعت برق در پایان سال 1376 که نه سال از طول برنامه های اول و دوم گذشته و دو سال به پایان برنامه دوم مانده بوده است با ارقام مربوط به ابتدای برنامه ، جهش صنعت برق را آشکارمی سازد.
واضح است که ارقام بالا و مقا یسه آنها تنها گوشه های کوچکی از صحنه وسیع یک تلاش همه جا نبه را نشان می دهند و تحقق این ارقام مستلزم به ثمر رسیدن کوششها و پشتیبانیهای فراوانی بوده است که متاسفانه این گاه شمار مختصر، حوصله پرداختن به همه آنها را ندارد ، در اینجا تنها به بیان این نکته اکتفا می کنیم که توجه به نیروی انسانی به عنوان سرمایه اصلی صنعت برق ، پس از پیروزی انقلا ب اسلامی و بویژه در دوران بازسازی بعد از جنگ تحمیلی از راه کارهای اصلی صنعت بوده است
آموزش این نیروها برای ارتقاء کیفیت و شکوفا ساختن استعداد های خدادادی آنها ، همچنین سازماندهی نیروها در جهتی که هدفهای کمی و کیفی برنامه ها رابرآورده سازد و هیچ یک از هدفهای صنعت برق،از تامین برق برای مصرف کنندگان گرفته تا بهبود بخشیدن به کیفیت خدمات و جلب رضایت مشترکان ، کوشش در راه رسیدن به خود کفایی و ورود در بازارهای بین المللی و رقابت جهانی تحت الشعاع دیگری قرار نگیرد ، همواره مورد توجه برنامه ریزان و مدیران صنعت بوده است.
درنتیجه این کو ششها ، صنعت برق توانسته است با موفقیت بحرانهای دوران جنگ و پس از جنگ را پشت سر بگذارد و از لحاظ بین المللی نیز در جایگاهی در خور قرار گیرد . به طوری که بر اساس آمارهای سازمان ملل متحد ، در سال1995میلادی (1374شمسی) ایران ازنظرابعاد صنعت برق دربین کشورهای خاورمیانه و غرب آسیادرمقام نخست قرارگرفت و درسطح جهانی نیز به مقام مقایسه بیست و یکم دست یافت.
سلام مطالبش خوب نبودند و بدرد من نخوردند مطالبش رو بیشتر کن
سلام من کلاس ششم ابتدایی هستم می خواهم روزنامه دیواری درست کنم که درمورد تولید برق ابی هستش مطالب شما خیلی خوب بودند اگر مطالبش را زیاد تر کنید خوشحال میشوم