آداب نماز

وضو

مدینه ظاهری وضو شستن و مسح نمودن است که قسمتی از بدن با آب پاک می شود و باطن وضو قلب را تطهیر می کند مانند آبی که از آسمان می آید و کار پاکیزه نمودن جسم را بر عهده دارد. نمازگذار نیز با شستن صورت قلب خود را از هرچه غیر خداست پاک می کند و با شستن دستها از آلددگی دنیا پاک می شود و با مسح سر و پا خود را از گام نهادن در مسیر دنیاطلبی باز می دارد.

اذان و اقامه

اذان در لغت عربی به معنای اعلام کردن و آگاه نمودن است و مدینة ظاهری فرارسیدن وقت نماز است. اقامه نیز به معنای برپا ساختن و مداینه ظاهری برپا ساختن نماز و دعوت به مناجات الهی است. در مقام باطنی اذان فراخوانی تمام هستی است و اقامه نیز در نزد اهل معرفت احضار تمام موجودات در محضر ربوبی است و قیام نمازگذار در محضر خداوند اذان گفتن با چهار الله اکبر است و ظاهر آن اعتراف به عظمت و بزرگی خداوند است و باطن آن اعتراف به عجز و ناتوانی از درک و توصیف حق تعالی بعد از تکبیر ذکر مبارک اشهد ان لااله الالله به یگانگی و یکتایی معبود شهادت داده و برای اینکه در آن مقام استقرار بیشتری یابد شهادت را تکرار می کند و با ذکر اشهد ان محمد رسول الله و اشهد ان علیاً ولی الله به رسالت پیامبر و ولایت علی (ع) شهادت می دهد و باز برای تأکید و استقرار در عمل جان هر شهادت را تکرار می کند و آنگاه تمام هستی را مخاطب ساخته و آن را به شتاب برای نماز فرا می خواند سپس نمازگزار از سر اجمالی نماز و رسیدن به فلاح و رستگاری است و برتری از همه اعمال خبر می دهد و فطرت کمال جو و آزادی طلب خود را بنگ می زند حی علی الفلاح و حی علی خیر العمل پس از بیدار شدن فطرت دوباره خدای را به بزرگی یاد می کند و سپس کلمه مباره توحید لااله الا الله را به تکرار به زبان می راند تا اعتراف به ناتوانی از توصیف خداوند و گواهی به یگانگی او در قلبش بیش از پیش اسقرار یابد.

قیام

ظاهر قیام بر پا داشتن بدن بصورت مستقیم و به دور از اعواج و کثری در مقابل پروردگار است و باطن آن بر پا داشتن قلب خویش از مقام عبودیت و قرارگرفتن در صراط مستقیم انسانیت و پرهیز از هرگونه افراط و تفریط و انحراف ایستادن در حالت متعادل از اعتدا روحی و اخلاقی نمازگزار و تعادل خوف و رجاء در وجود او به گونه ای که نه خوف بر رجاء غلبه یابد و نه رجاء بر خوف پیشی گیرد. شایسته آن است که انسان در این حالت سر خویش را که شریف ترین عضو بدن است از راه تزلزل و سکنت پایین اندازد و آن را نشانه تواضع و خضوع قرار دهد.

نیت

نیت عبارت است از تصمیم و عزم به انجام دادن یک عمل و نیت را در نماز مراتبی است که متناظر با مراتب معنوی نمازگزار است. نیت در نزد مردم عامه بر پا داشتن نماز به عزم اطاعت خداوند از سر طمع ورزی در بردن ثواب یا به دلیل ترس از کیفر الهی و در نزد اهل معرفت عزم بر اطاعت خداوند است. یکی از آداب مهم نیت را که در تمام عبادات جریان دارد اخلاص است و اخلاص، پاک کردن عمل از هرگونه شائبه غیر خدایی است.

قرائت

قرائت عامه مردم آن است که ظاهر الفاظ و عبارات نماز را به صورت صحیح و شایسته بر زبان جاری سازد و کمال قرائت آنان در این است که همراه با تلفظ عبارات به معانی عرضی و ظاهری آن نیز بیاندیشند اما قرائت خاص مردم آن است که حقایق و لطایف کلام الهی را در قلب و جان خود ظاهر گردانند و مراتب ژرفتری از قرائت به اهل معرفت و اهل دل اختصاص دارد.

رکوع

شایسته است که نمازگزار پس از اتمام قرائت و پیش از رکوع تکبیر گوید و ادب تکبیر آن است که تمام عظمت و جلال حق تعالی را در نظر آورد و مقام ضعف و عجز و فقر و ذلت خویش را متذکر گردد. باطن رکگوع آن است که نمازگزار به مقام ذلت و مسکنت در برابر پروردگار وارد می شود و انوار عظمت ربوبی را مشاهده می کند. رکوع مشتمل است بر تسبیح و تعظیم و تمجید پروردگار. سبحان ربی العظیم و بحمده حقیقت تسبیح تنزیه خداوند از توصیف و تعریف است.

سجده

سجده در نزد اهل معرفت سر تمام نماز و آخرین منزل تقرب به محبوب است. باطن سجود چشم فرو بستن از غیر خداست و هجرت کردن از تمام کثرت ها به سوی والاترین مراتب توحید نمازگزار است.

تشهد

حقیقت تشهد بازگشت نمازگزار است از مقام فنا و توحید محض به سوی عام کثرت در حالی که از عالم وحدت محجوب نیست. از این رو شهادت می دهد به یگانگی خداوند و این شهادت را با حمد و ستایش الهی و نفی شریک از او هوراه است .

سلام

نمازگزار پس از بازگشت از سفر معنوی خویش و خروج از عوالم معنی که محضر پیامبران و فرشتگان الهی است ابتدا به صاحب مقام خاتم المرسلین سلام گوید و به لحاظ اصالت آن وجود مقدس در نماز او را شخصاً مخاطب قرار داده اسلام علیک ایهاالنبی و رحمه الله و برکاته و سپس فرشتگان الهی و در پایان آنان را مخاطب قرار داده بر ایشان درود می فرستد و با خروج از این مقام معراج نماز خاتمه می یابد.